آموزش اهمیت استتار در بقاى جانوران به دانشآموزان کلاس اول
جانوران را در کلاس علوم پنهان کنیم
ترجمه: بتول موسوى
یک روز زنگ تفریح، یکى از دانشآموزان کلاس اول هنگام بازى مارمولکى را لا به لاى علفها پیدا کرد. با وجود این که مارمولک به سختى دیده مىشد، همگى مدتى آن را تماشا کردیم. این تجربه باعث شد، مجموعه فعالیتهایى را براى آموزش اهمیتمفهوم استتار در بقاى جانوران، برنامه ریزى کنم.
اولین تمرینى که بچهها در این گروه از فعالیتها انجام دادند، بازى »حالا آن را مىبینى، حالا نمىبینى« از مجموعه فعالیتهاى آموزشى »AIMS« بود. در این بازى، بچهها دایرههاى رنگى کوچک حاصل از سوراخ کردن کاغذهاى رنگى را که روى کاغذهایى با رنگهاى گوناگون ریخته بودم، شمردند.
دانشآموزان به چهار گروه پنج نفره تقسیم شدند. هر روه مخلوطى از دایرههاى رنگى صورتى، زرد، سبز و سیاه را که روى زمینههاى رنى متفاوت پخش شده بودند، دریافت کرد. گروه اول دایرهها را روى زمینه زرد رنگ شمرد، گروه دوم روى زمینه سیاه، گروه سوم روى زمینه سبز و گروه آخر روى زمینه صورتى.
روش انجام کار به این ترتیب بود که هر یک از اعضاى گروه در فاصلههاى زمانى 15 ثانیه هر تعداد دایره صورتى رنگ را که مشاهده مىکرد، و در 15 ثانیه بعدى، عضو دیگر گروه، رنگ دیگرى مثلاً سبز را. این کار تا پایان شمارش تمام رنگهاى دایرههاى رنگى ادامه پیدا مىکرد. عضو پنجم گروه نیز وظیفه نگاه داشتن زمان و ثبت نتایج را بر عهده داشت. بعد از شمارش و ثبت نتایج، هر گروه یک نمودار ستونى رسم کرد. سپس دانشآموزان چهار نمودار متفاوت را با هم مقایسه و راجع به شباهتها و تفاوتهاى بین نمودارها بحث کردند. با این فعالیت دانشآموزان تمام گروهها دریافتند که شمارش دایرههاى رنگى همرنگ زمینه از همه مشکلتر است. (براى مثال، شمارش دایرههاى رنگى سبز روى کاغذ رنگى سبز، از شمارش دایرههاى سایر رنگها مشکلتر بود).
در واقع هدف از انجام این فعالیت، تمرین شمارش صحیح نبود، بلکه هدف درک دشوارى دیدن و در نتیجه شمارش دایرههاى رنگى همرنگ زمینه بود. وقتى دانشآموزان در پایان فعالیت به این نتیجه دست یافتند، این ایده را مطرح کردم: »تصور کنید این دایرههاى رنگى جانورانى هستند که روى زمین زندگى مىکنند.« سپس بحث را این گونه ادامه دادیم که چه طور همرنگى جانوران با محیط زندگى مىتواند، در بقاى آنها مؤثر باشد. به این ترتیب، زمینه فعالیت بعدى فراهم شد.
جانوران هنگام استتار
در ادامه آموزش مفهوم استتار، کتاب »جانوران هنگام استتار« را براى دانشآموزان خواندم. در این کتاب، راهنماهایى براى کمک به حدس نام جانور پنهان شده، وجود داشت. همچنین کتاب حاوى مطالبى بود که در آن جزئیات مربوط به استتار جانوران تشریح و علاوه بر آن، انواع روشهاى استتار و اطلاعات اضافى راجع به برخى جانوران ضمیمه شده بود.
در مرحله بعد، منظره اى از یک جنگل بارانى را روى تابلوى کلاس نصب کردم تا به دانشآموزان نشان دهم که جانوران گوناگون از جمله پروانه، مار، آهوى کوهى، مارمولک، حشره، عنکبوت و قورباغه، هنگام استتار در زیستگاههاى طبیعى خود، چگونه از نظر پنهان مىمانند. سپس از تعدادى عروسک پارچه اى به شکل جانوران کمک گرفتم تا نشان دهم که آنان چگونه از استتار بهره مىگیرند.
سپس با هم به تصویر زیستگاههاى طبیعى جانوران گوناگون نگاه کردیم. من از آنان خواستم، هر یک جانورى را انتخاب کند و راجع به این که چه طور با استفاده از رنگ و طرح بدنش خود را محافظت مىکند، مطلبى بنویسد. براى مثال، یکى از بچهها قورباغه سبزى را روى برگ سبزى نقاشى کرد و چنین نوشت: قورباغه با تبدیل کردن رنگ بدنش به سبز، خودش را پنهان مىکند تا جانوران دیگر آن را نخورند.
مشاهده جانوران حقیقى
با دعوت از یک فروشنده جانوران دست آموز به کلاس، دانشآموزان موفق شدند جانورانى مثل خرگوش، مار، عنکبوت، ماهى و آفتاب پرست را از نزدیک ببینند. فروشنده براى بچهها توضیح داد که جانوران چگونه با پنهان کردن خود، زندگى شان را حفظ مىکنند. به علاوه راجع به غذا، محلهاى طبیعى زنگى و برخى از عادتها و رفتارهاى جانوران گوناگون توضیح داد. دانشآموزان تصویرهاى بزرگى از جانوران مورد علاقه خود کشیدند و آنها را با قیچى از کاغذ چیدند. با ادامه این مشاهدات، آنان کتابى درباره استتار جانوران »ساختند« و آن را به فروشنده دوره گرد هدیه کردند.
کاربرد دانسته ها و به کارگیرى خلاقیت
وقتى دانشآموزان به مفهوم استتار جانوران و اهمیت آن در بقاى آنها پى بردند، فعالیت دیگرى را شروع کردیم. در این فعالیت، دانشآموزان با استفاده از مجموعه اى از مواد اضافى و دور ریختنى، حشراتى را درست کردند و آنها را در قسمتهاى گوناگون کلاس قرار دادند تا من آنها را پیدا کنم.
براى شروع، کل بچههاى کلاس را به پنج گروه تقسیم کردم و نحوه فعالیت را براى آنان توضیح دادم: دانشآموزان هر گروه باید مکانى را در کلاس پیدا مىکردند که براى پنهان کردن حشراتى که خودشان ساخته بودند، مناسب باشد.
این حشرات با استفاده از موادى چون: شانههاى خالى تخم مرغ، قوطىهاى فیلم، جعبههاى خالى غلات صبحانه، کاغذهاى رنگى، پولک و نوار ضبط صوت و مواد دیگرى که من در طول سالها جمع آورى کرده بودم، تهیه شدند. هدف ما، استتار حشرات ساخته شده، در مکانهاى مناسب بود. آنها باید حشرات خود را طراحى و با استفاده از این مواد، ظرف 30 دقیقه مىساختند.
پس از ساختن حشرات و انتخاب محل پنهان کردنشان، دانشآموزان دو راه پیش بینى کردند: چه تعداد از حشرات به خوبى پنهان نشدهاند و به راحتى پیدا خواهند شد؟ چه تعداد از حشرات به خوبى استتار شده اند و به راحتى پیدا نخواهند شد؟ همه گروهها از حشرات خود ساختهاشان مغرور بودند و پیشبینى کردند که من نمىتوانم آنها را پیدا کنم.
پیدا کردن حشرات پنهان شده
براى این کار که پیش بینىهاى دانشآموزان را بیازمایم، چشمهایم را بستم و اجازه دادم که هر گروه به ترتیب حشراتشان را پنهان کنند. من 15 ثانیه وقت داشتم که حشرات را پیدا کنم. در غیر این صورت، حشره در واقع به نحوى پنهان شده و بنابر این حفظ بقا کرده بود.
گروه اول حشره خود را در کتابخانه کلاس پنهان کرده بودند. زیرا اکثر کتابهاى موجود در آن، قهوه اى بودند و آنان حشره قهوهاى رنگى ساخته بودند.
گروه دوم حشره خود را در سبد نوشتارى کلاس گذاشته بودند. زیرا داخل سبد تعدادى تخته سبز وجود داشت و آنان حشره خود را سبز رنگ انتخاب کرده بودند.
گروه سوم حشره زرد رنگى ساخته و آن را در محل پازل کلاس قرار داده بودند. آنها به این دلیل رنگ زرد را انتخاب کرده بودند که اکثریت پازلهاى کلاس قطعات زرد رنگ داشتند.
گروه چهارم حشره خود را داخل میز تحریر مربوط به تجهیزات صوتى کلاس قرار داده بودند. داخل این میز تحریر و همچنین حشره آنها رنگ سبز تیره داشت.
و نهایتاً گروه پنجم یک حشره آبى رنگ ساخته و آن را کنار کتابهاى آبى رنگ ریاضیات پنهان کرده بودند.
من توانستم دو تا از حشرات را پیدا کنم، اما سه تاى آنها را پیدا نکردم. مثلاً حشره آبى روى قفسه کتابها را پیدا کردم و دانشآموزان این طور نتیجه گرفتند که درجه آبى بودن رنگ حشره ساخته شده، با رنگ کتابها تفاوت داشت است. همچنین، حشره قهوهاى رنگ را هم پیدا کردم. نتیجه گیرى دانشآموزان این بود که چون کتابها رنگ قهوه اى یکسانى نداشتند، ولى حشره آنها قهوه اى یکرنگى بود، بنابراین توجه من به راحتى به آن جلب شده است. من حشره سبز تیره را پیدا نکردم و دانشآموزان این گروه دریافتند که انتخاب مناسبى براى طراحى حشره خود کرده بودند. چون اگر حشره رنگ دیگرى مثل زرد یا سفید بود، امکان داشت آن را پیدا کنم. همچنین من نتوانستم حشره سبز پنهان شده در سبد قسمت نوشتارى و یا حشره زرد پنهان شده در بین قطعات پازل را پیدا کنم. نتیجه گیرى این گروهها این بود که به علت همرنگى و در نتیجه در هم آمیختگى حشره با زمینه از نظر بصرى، پیدا کردن آن مشکل شده است. سپس حشرات پیدا شده و پیدا نشده را از نظر تفاوتها و شباهتها مقایسه و راجع به چگونگى زنده ماندن حشرات پیدا نشده بحث کردیم.
اگر حشره گروهى از دانشآموزان را پیدا مىکردم، به گروه مربوطه بر مىگرداندم و از آنان مىخواستم بگویند، با چه تغییراتى در حشره آنان مىتواند آن را براى استتار مناسب ساخت. سپس تصویر حشره را بعد از ایجاد تغییرات حاصله، رسم کنند.
براى تکمیل این فعالیت، از دانشآموزان خواستم تصویر یک زیستگاه طبیعى را طراحى و رنگ آمیزى کنند؛ به طورى که حشره ساخته شده توسط آنها بتواند در آن جا پنهان شود. در آخر، آنها تصویر حشره شان را به تصویر زیستگاه رسم شده چسباندند.
ارزشیابى
براى ارزشیابى میزان درک دانشآموزان از این فعالیتها، از آنان خواستم پنج نکته را که از مفهوم استتار جانوران آموخته بودند، بنویسند یا نقاشى کنند. به این طریق، کتابى از آموختههاى خود تهیه و عنوانى براى آن انتخاب کردند.
نتیجه یادگیرى مطلب بسیار قابل توجه بود.
دانشآموزان در کتابهاى خود نوشته بودند: بعضى از جانوران براى بقاى خود مىتوانند رنگ خود را تغییر بدهند. گوزنها لکههایى روى بدن خود دارند که به پنهان شدن آنها کمک مىکند. قورباغهها مىتوانند بین دو رنگ قهوه اى و سبز تغییر رنگ بدهند. خرسهاى قطبى سفیدند و تشخیص آنها در برف مشکل است. جغدها به رنگ درختها هستند و مطالبى از این دست.
بعد از نمره دادن به کتابها، آنها را جمع آورى و در کتابخانه کلاس قرار دادم تا دانشآموزان از مطالعه آنها لذت ببرند. به این ترتیب، آنان از یادگیرى موضوع استتار لذت بردند و دریافتند که چگونه توانایى پنهان شدن و در آمیختگى جانوران با محیط، این احتمال را که جانوران شکارگر آنها را تشخیص بدهند، کاهش مىدهد و در نتیجه شانس بقاى آنها افزایش مىیابد. به علاوه، آموختند که برخى از جانوران با رنگهایى متولد مىشوند که براى حفظ آنها حائز اهمیت هستند. مثلاً جوجه پرندگان با رنگى شبیه اجزاى تشکیل دهنده لانه شان به دنیا مىآیند.
به این ترتیب، موفق شدم با روشى متفاوت، مطالبى راجع به جانوران، به دانشآموزان بیاموزم. آنان در پاسخ به این سؤال که از کدام قست درس بیش از همه لذت بردند، گفتند که قسمت مورد علاقه شان ساختن و پنهان سازى حشرات بوده است. در حقیقت، آن زمان که موفق نمىشدم حشرات آنان را پیدا کنم، آنان به آنچه انجام داده بودند، افتخار مىکردند و من از آنچه که آموخته بودند، به خود مىبالیدم.
منبع
February 20001 ,Children & Science ,Mary C.Burke
به نام آلله:بهترین تدریس،تدریسی است که معلم کمتر فعال باشد.
تحلیلی مختصر بر اهمیت استتار در بقای جانوران
زمانی که عملکرد یک باغبان یا کشاورز تفکر می کنیم متوجه میشویم که آنها از شروع فعالیت به فکر این هستند که محصولی مرغوب وبا کیفیت را تولید نمائیند.برای بدست آوردن این مهم برنامه ریزی دقیق را از شروع تولید محصول یعنی کاشت تا برداشت آن انجام می دهندو
نهایتآاگر مراقبتها وتلاشهای آنها به نحوء احسن انجام بگیرد بهترین محصول رادریافت می نمائیندولی اگر اشکال جزئی در کار آنها وجود داشته باشد کیفیت محصول آنها پائین می آئید.مسئله تعلیم وتربیت نیز شبیه کار کشاورز یا باغبان ومراحل طی شده توسط آنها است.مسئله آموزش وتربیت کودکان باید از زمان تولد توسط والدین شروع وبعد از آن توسط مراکز آموزشی صورت بگیردوهدف تمام مراحل رشد در جهت رشد همه جانبه کودک باشد.در مورد فعالیت صورت گرفته در مقاله اهمیت اسستتار در بقای جانوران باید بگوئیم که این مورد تجربه خیلی خوبی برای من وسایر دوستانم خواهد بود چون فعالیت به نحوءاحسن انجام گرفته است وامیدوارم که نمونه چنین فعالیتهای را در ایران نیز ببینیم .تا زمانی که تجربهنباشد،زبان به کار نمی افتد.در این فعالیت سعی شده است تا کودکان درس علوم تجربی را به صورت عملی اجرا نمائیندوبه ابتکارهای زیادی دست بزنندومعلم هم فقط یک راهنماست وخلاقیت دانش آموزان را به بهترین نحوءبه کار گرفته ودر بدست آوردن تجارب گرانبها به آنها کمک نموده است.صبر وتحمل معلم کلاس در این فعالیت قابل تقدیر است چون معلمین ما برای یک درس تا این اندازه وقت نمی گذارندوآموزش آنهافقط در حد یک یا دو فعالیت است مفهوم پنهان کاری به خوبی برای دانش آموزان حلاجی شده وآنها توانستند تجارب خودشان در مورد استتار حیوانات را به انسان واشیاءنیز ربط بدهند.با توجه به این مسئله که هر پدیده که یکنواخت بشود خستگی ایجاد می کند.هر چیزی که بیش از حد تکرار بشود یک بیماری است در یادگیری نیز نباید از تکرار مداوم استفاده شود.در این فعالیت تنوع زیادی در محتوای فعالیتها وجود دارد که زمینه مناسبی را برای بروز خلاقیتهای کودکان وشکوفائی استعدادهای آنها به وجود آورده ویکی از مهم ترین مسائل طبیعت رابا استفاده از خلاقیتهای خودشان آموخته اندوهوش طبیعت گرایی آنها به خوبی فعال شده ورشد یافته است.در این فعالیت معلم می توانست با طراحی کردن یک بازی در محوطه کلاس یا فضای بیرون از بچه ها بخواهد که خود را شبیه اشیاء اطراف کرده وخود را پنهان نمایند.همچنین معلم می توانست از قصه گویی در مورد حیوانات وربط دادن آنها به استتار استفاده نماییدکه این عامل می توانست بسیار موثرباشد.در این فعالیت مشاهده در سطحی بسیار بالا وبه کارگیری دانسته ها وارزشیابی به بهترین نحوء ممکن صورت گرفته است.
بالاترین تفریح برای کودکان بالا بردن تجارب آنهاست
